Şema Terapi
Şema Terapi Nedir Şema Terapi Nasıl Uygulanır?
Şema terapi; kökeni çocukluğa veya ergenlik dönemine dayanan, değiştirilmesi güç psikolojik sorunların tedavisinde kullanılan bir psikoterapi modelidir. Hem kuramsal hem de uygulamaya yöneliktir.
İnsanları ve problemlerini anlamaya odaklanan, bunlara çözüm üretmeyi amaçlayan model, oldukça geniş bir bakış açısı kullanır.
Şema Terapi
Şema terapi, bütüncül psikoterapi modellerinden biridir. Birçok gelişim ve psikoterapi modeli işlevsel biçimde bu modelde bir araya gelir. Şema terapi içinde; geştalt, bağlanma, psiko-dinamik, davranışsal ve bilişsel modeller yer alır.
Terapi sürecinde davranış ve düşünce yapıları hayati olarak kabul edilir. Terapi, deneysel teknikler ve duygusal değişim ilişkilerine de aynı derecede ağırlık verilir.
Şema Terapi Nasıl Uygulanır?
Şema terapi uygulamaları;
- Nesne ilişkileri ve bağlanma kuramı
- Kişiler arası psikoterapi
- Psikodinamik terapi
- Geştalt terapi
- Bilişsel davranışçı terapi gibi kuram ve yöntemlerle gerçekleştirilir. Böylece sorunlar zengin bir bakış açısı ile ele alınır. Bireylerin şemaları ve diğer insanlarla kurduğu ilişkilere yoğunlaşılarak problemlere bu yönde çözüm getirilmeye çalışılır.
Şema terapi aşamaları ise şöyle sıralanabilir:
- Bağ kurulması
- Duygu, duygulanım düzenleme
- Başa çıkma becerilerinin oluşturulması
- Uyum bozucu inançların yok edilmesi
- Şema inançlarının değiştirilmesi
- Talepkar ve cezalandırıcı ebeveynlerle mücadele
- Krizleri idare etme
- Sınır koyma
- İşlevselliği arttırıcı yön verme
- Sağlıklı ilişkiler geliştirme
- Bireyleşme
- Özerklik
- Terapinin kademe kademe sonlandırılması
Şema Eylemleri
Organizmanın hayatta kalabilmesi için şema adı verilen yapılara ihtiyacı vardır. Bu yüzden şemaların varlığı bazı davranışlara bağlıdır.
Meydana gelen bir durum şemanın geçerliliği için tehdit oluşturuyorsa şema, kendisini koruyabilmek için çeşitli eylemlerde bulunacaktır.
Bu şema eylemleri şöyle sıralanabilir:
- Aşırı telafi
- Kaçınma
- Teslim olma
Bu süreçler şemanın güçlenmesini sağlayan ve uyumu bozan başa çıkma yöntemleri hâline gelebilirler.
Şema Teslimi
Bu; şemayı sürekli hâle getiren veya onu güçlendiren duygusal, davranışsal düşünsel stratejileri içerir. Örneğin; şemayla uyum sergileyen davranışlarda bulunmak veya şemayı destekleyen bilgilerin abartılması bunlardır.
Kusurluluk şemasına sahip bir kişiyi ele alalım. Bu kişinin eleştirmeyi seven arkadaşlarıyla ilişkisine devam etmesi teslim etmeye bir örnektir. Kusurluluk şeması sayesinde kişi kendine yöneltilen tenkitlere katlanır. Eleştiri almak bireyde, ‘ben kusurluyum’ inancını daha da artırır.
Şema Kaçınması
Şemanın ve buna bağlı duyguların başlamasını engellemek için uygulanan stratejiler bütünüdür. Kişi, şemayla ilgili durumlarla karşılaşmaktan veya şemayı düşünmekten uzak durur.
Örneğin, bir kişi başarısızlık şemasına sahipse projesine yoğunlaşmaktan kaçınabilir Çünkü ‘nasıl olsa kötü bulunacak, beğenilmeyecek’ şeklinde bir inancı vardır. Bu ise kişinin olumsuz değerlendirmelerle karşılaşma olasılığını yükseltir. Böylelikle şema giderek güçlenir ve kendini doğrulayan kehanet kavramı gerçeğe dönüşür.
Şema Telafisi
Kişi tarafından şemayı aşırı bir biçimde telafi edebilmek için uygulamaya konulan stratejileri ifade eder. Şemadan beklenenlerin tam tersi yönde ortaya çıkar.
Bu telafiler, erken dönemde geliştirilen işlevsel girişimlerdir. Çocuk; akranlarının, kardeşlerinin ve anne-babasının kötü davranışları nedeniyle yaşadığı acının üstesinden gelmek için şema telafi edici davranışlara başvurur.
Ne var ki yetişkinlikte bunlar işlevselliğe zarar vermeye başlar. Bireyin iyi niyetli olmasına rağmen hep kötü sonuçlarla karşılaşmasına yol açar. Aşırı telafi amaçlanan şeyin tam tersine yol açar ve şemanın sürdürülmesini destekler.
Buna, duygusal yoksunluk şeması bulunan birini örnek gösterebiliriz. Kişi aşırı derecede ilgiye gereksinim duyuyordur fakat buna karşın insanları kendinden uzaklaştırmayı tercih edebilir. Bu ise kendini gittikçe daha yalnız hissetmesiyle sonuçlanır.7
Şema terapi nedir nasıl yapılır?
Şema terapi psikolojik bozukluklara patolojik anlamda bakmak yerine bunları normalleştiren insani bir yaklaşımdır. Psikolojik problemlere uygun bir altyapı oluşturur.
Şema terapide terapist ve danışan, sağlıksız şemaları beraber değerlendirir. Ardından terapistin desteğiyle sağlıklı şema örüntüsü danışan kişiye bırakılır. İşlevsiz durumların yerini işlevsel durumlar alır.
Şema Terapi ne için kullanılır?
Şema terapinin ortaya çıkış amacı narsisistik kişilik bozukluğu ve borderline kişilik bozukluğu gibi kronik kişilik sorunlarına bir çözüm bulmaktır. Fakat geldiği noktada şema terapi; yemek bozukluklarından çocukluk travmalarına, çift çalışmalarından kronik depresyona pek çok alanda kullanılır. Madde kullanımı ve buna benzer klinik problemlerde de şema terapiye başvurulur.
Şema terapi eğitimini kimler alabilir?
Sosyal hizmetler uzmanları, PDR, psikiyatri hemşireliği veya psikoloji bölümünden mezun olanlar bu eğitimi alabilir. Ayrıca; Aile Hekimleri, Psikiyatristler, Psikoterapistler ve aile danışmanları da şema terapi eğitimlerine başvurabilir.